Liderlik
Lider: organizasyon çalışanlarının benimsediği fikirler, düşünceler ve ilkeler etrafında birleştiği ve bütünleştiği; bir amaca doğru insanları peşinden sürükleyen ya da başkalarını belirli amaçlar doğrultusunda davranışa sevk eden kişi olarak tanımlanmaktadır.[1] Bir başka deyişle lider, bir grup insanın kendi kişisel ve grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere takip ettikleri, onun isteği, emir ve talimatı doğrultusunda davrandıkları kişidir.[2] Lider; örgütsel hedeflere ulaşabilmek için belli bir durum, zaman ve koşullar altında insanları teşvik eden, onlara deneyimlerini aktaran ve örgüt üyelerinin yönetimden memnun kalmalarını sağlayan kişi sayılırken; liderlik ise, örgütsel amaçların gerçekleştirilebilmesinde grupsal aktiviteleri etkileme süreci[3] olarak kabul edilmektedir. Bir başka anlamda liderlik, hedeflenenlerin gerçekleştirilebilmesi için belli bir amaç doğrultusunda örgütlenmiş üyeleri elde etme çabası[4] şeklinde açıklanmaktadır.
Lider; doğuştan gelen içgüdüsel dürtülerini olgunlaşmış zaman ve şartlar doğrultusunda açığa çıkaran ve bu yeteneğini spontane veya planlı olarak kişileri yönetmede kullanan kişi veya kişiler olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre “Lider olunmaz, lider doğulur” demek yanlış olmayacaktır; ancak liderlik vasfına sahip olan bireyler, şartlar ve ortam olgunlaşmadan kendilerini açığa çıkaramayabilirler. Bununla birlikte liderlik zamana uygun olarak gelişecek ve olgunlaşacak şartlar bazında değerlendirilir ve bu esasa göre kişinin kendisinin de olgunlaşması ile ortaya çıkabilir. Liderlik, zamanla öğrenilebilen bir kavram olmamakla birlikte liderlik vasfı geliştirilebilir ama liderlik içgüdüsü bireyde mevcut değil ise bu bireyin lider olma olasılığı çok düşüktür. Lider ile ilgili birçok tanım yapılmakla birlikte lider tanımını hiyerarşik organizasyon yöneticiliğine uyarlayacak olursak: kendi görev ve yetkilerinin bilinci içerisinde astlarına anayasal zemin kapsamında bağlı olduğu kurumun kurum kimliğini, vizyon ve misyonunu benimseten; doğru ve eksiksiz bilgi akışı yapabilen, bu doğrultuda üstten gelecek talimatları gereği kadar astlarına bildirip en hızlı ve doğru işlemleri yaptırabilen; sorunları kendi yetki ve sorumluluk alanında çözebilen, kendi görev ve sorumluluk dışında kalan sorunları doğru analiz edip hiyerarşik kademeyi esas alarak sorunları üstüne aktarabilen kişi olarak tanımlanabilir. Bununla birlikte iletişim kanalları güçlü, etki ve ikna kabiliyeti yüksek, empati kurabilen, bulunduğu pozisyona uygun olarak astlarına karşı yerine göre şeffaf veya ketum; üstlerine karşı saygılı ve kibar olmaları, liderliğin vasıfları olarak sıralanabilir. Lider; kendi görev ve yetkilerini astlarına uygun bir şekilde paylaştırarak yönetim kalitesini yükseltir. Üzerindeki iş yükünü astları ile paylaşarak sistematik ve rasyonel bir yönetim kademesi oluşturur. Lider her daim en iyisini ister ve bu doğrultuda kendini geliştirir, gerekirse dönüştürür. Lider; asıl amacına ulaşmak için gerektiğinde kendinden vazgeçebilendir.
Örgütsel politikalarla çalışanlar ile organizasyonun istek ve amaçlarının uyumlaştırılması, örgütte daha çok liderlik anlayışını ön plana çıkarmaktadır. Örgütte lider, kurum ile çalışanlar arasındaki bu dengenin kurulmasında ve çalışanların isteklendirilmesinde önemli roller üstlenmektedir. Lider; örgütte çalışanları motive ederek örgütsel verimliliği artırmaktan sorumlu kimsedir. Örgütün başarısının çalışanların başarısından geçebileceği düşüncesi, lider tarafından kesinlikle göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Motivasyon, insan ilişkilerine yön veren önemli bir olgu sayılmaktadır. Liderliğin belki de özünü, kendisine tabi olanların çabalarını örgütsel amaçlar doğrultusunda yönlendirmekten geçmektedir. Çalışanların istekli olması, işlerini benimsemeleri ve çaba göstermeleri, liderin onları motive etmeleri sayesinde mümkün olacaktır. Liderin temel görevi, çalışanların isteklerini sürekli ve canlı tutmak; bunun için örgütte iletişim kanallarını açık tutmak, onların kendilerini gerçekleştirmesine imkan tanımak ve güven duygusunu geliştirmektir.[5]
Lider; hiyerarşik organizasyon içerisinde astları ve üstleri tarafından güven duyulan, kurum kimliğini kendi karakteri olarak benimseyip üstleri olarak takdir, astları tarafından örnek olabilecek karaktere sahiptir. Bu kapsamda karşılıklı güven oluşturan lider ile çalışmak bir ayrıcalık kabul edilir. Astlarının motivasyon değerleri yüksek olmakla birlikte yapılan hizmet kalitesinin artması kaçınılmazdır. Ancak motivasyon değeri yüksek ast ile çalışmak lider olmak değildir. Asıl liderlik, motivasyonu düşük astı motive edip mevcut durumu düzeltmek ve hizmet kalitesini arttırmaktadır.
Lider; bulunduğu pozisyon itibari ile kendini kurumsal yapı içerisinde en ince ayrıntıya kadar geliştirip dönüştürebilir ancak asıl liderlik, bulunduğu pozisyonun ötesinde düşünüp bulunduğu kademeyi tüm organizasyon hedefleri doğrultusunda faaliyet geliştirip bulunduğu pozisyonda kendini de kurumsallaştırır. Liderler her zaman bulunduğu kademede iz bırakır ve geliştirip dönüştürdüğü kademedeki tüm astlar, lidere karşı başta özen ve minnet duygusu besleyerek onun zaman içerisinde kademede kendiliğinden kurumsallaşmasını sağlar. Lider astları ile birlikte yükselendir. Faaliyette bulunduğu konuyla alakalı olarak tüm astların görüş ve düşüncelerini alır, ortak bir paydada buluşturup kendi yorumu ile analiz ederek karar verir.
Lideri lider yapan kurmaylarıdır. Karar alma sürecinde kurmaylarına danışan lider, rasyonel olarak en doğru kararı verir. Bununla birlikte lider kurmaylarını seçerken fazlaca seçicidir. Bunu sebebi liderin hata riskini minimuma indirmek ve en doğru kararı verme isteğidir. Lider elindeki mevcut altyapıyı en doğru şekilde pozisyon aldırarak tüm astlarına en uygun kademede faaliyet göstermesini sağlar. Bu durum liderin organizasyonunda belirli bir sistematiğin gelişmesine ve sistem kalitesinin en üst düzeyde işlemesine olanak sağlar. Lider etkisini tüm iletişim kanalları ile organizasyonun tamamına yayar ve bu etki zamanla diğer astları da tamamlar.
Liderlik belli bir konuda başkalarını etkileme olarak tanımlarken, etkileme kaynağı olarak güç kavramı ortaya çıkmaktadır. Güç, başkalarının davranışlarını etkilemede(İkna) bireyin yeteneğini ifade etmektedir. Başkalarını etkilemede liderlerin sahip olduğu güç kaynaklarını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür[6]
Lider, bulunduğu pozisyondan aldığı hareket alanı genişliği ile astları arasında doğuştan gelen karizmatik karakterini astlarını farklı bir sistematik ve olması gerekenden daha verimli yönetim biçimi oluşturması ile kendini belli eder. Bu durumda alışılmışın dışına çıkıp olanı değil rasyonel olarak olması gerekeni inisiyatif alarak uygulayandır. Lider için başarı, amaca ulaşmaktır ve bu amaca ulaşırken uyguladığı meşru ve gayri meşru tüm faaliyetlerdir.
Liderlik ile ilgili birçok farklı görüş, düşünce öneri ve ayrım yapılmakla birlikte bu tanımların tamamının ortak özelliği, tanımı yapanların kendince lider tanımlaması yapmasındandır. Liderlik tanımlara göre görecelidir ancak lider tanımı tektir ve yapılan tüm tanımların bütünüdür. Lider; karizmatiktir, gelişimcidir, girişimcidir, öngörülüdür, ilericidir, sistematiktir, düzenlidir, disiplinlidir, etkileşimcidir, etkileyicidir, olgundur, anlayışlıdır, verimlidir, yer ve zamana göre en doğru ve hızlı kararı verendir. Liderlik göreceli bir kavram olmakla birlikte liderliği yöneticilikten ayıran ince çizgiler bulunmaktadır. Bu çizgi aslında liderliğindey tanımını yapmaktadır.
[1] Avcı ve Topaloğlu, 2009, s.3
[2] Koçel, 2011, s569
[3] Werner- Liderlik ve Yönetim, s.17
[4] Vecchio- Organizational Behavior, s.202
[5] Kanayran-Önen
[6] (Efil, 2010, s.174-175